Το εκδηλωθέν βίαιο πραξικόπημα στην Τουρκία συνιστά τον συμπυκνωμένο 'δείκτη' των εξελίξεων που διαπερνούν την τελευταία περίοδο την Τουρκία και τον Τούρκικο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό. Η κίνηση μέρους των Ενόπλων Δυνάμεων της Τουρκίας, με μείζων στόχο-διακύβευμα την κατάληψη της εξουσίας, δεικνύει το εύρος και τη δυνατότητα παρέμβασης τμήματος ή τμημάτων των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους, εκεί όπου η ιδεολογία συναρθρώνεται με τη βία (ένας καταπιεστικός μηχανισμός, όπως κατέδειξε ο Λουί Αλτουσέρ, λειτουργεί προς την κατεύθυνση συνάρθρωσης βίας & ιδεολογίας), εκεί όπου η επιδίωξη μεταβολής των 'όρων' λειτουργίας του κράτους διαμορφώνει τους όρους για την αποκρυστάλλωση ενός ιδιότυπου στρατιωτικού 'καισαρισμού': η ενεργός στρατιωτική παρέμβαση κινείται στα διάκενα, στα όρια μεταξύ αυταρχικού κρατισμό alaΕρντογάν και στρατιωτικού πραξικοπήματος, μεταξύ των ορίων της νομιμότητας και της μη-νομιμότητας μεταξύ του σημαίνοντος γεωστρατηγικού ρόλου της Τουρκίας (και της συνακόλουθης ασκούμενης εξωτερικής πολιτικής) και του ρόλου της ως Νατοϊκής 'γέφυρας', μεταξύ των 'μετώπων' με αιχμή την παρέμβαση και διαχείριση του Συριακού και Ισλαμικής τρομοκρατίας, μεταξύ καταστολής του πολυπληθούς Κουρδικού στοιχείου (στις νοτιοανατολικές, Κουρδικές ως επί το πλείστον περιοχές της χώρας είχε επιβληθεί στρατιωτικός νόμος) στα νοτιοανατολικά της χώρας και αγώνων των Τούρκων και Κούρδων εργατών, μεταξύ της διαφαινόμενης κάμψης της Τούρκικης καπιταλιστικής οικονομίας και ανταγωνισμού μερίδων του αστικού μπλοκ εξουσίας. Και είναι χαρακτηριστικό το πως οι επίδοξοι πραξικοπηματίες διατράνωσαν την πρόθεση τους να αποκαταστήσουν τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο, η ιδεολογία, (που ανάγεται στην ίδια την 'πρόσληψη' του στρατού ως παράγοντα διατήρησης της κοινωνικοπολιτικής (ταξικής) σταθερότητας και της τρωθείσας κεμαλικής κληρονομιάς), δύναται να 'διευρύνει' και ανασημασιοδοτήσει συνάμα τα όρια, τα βίαια όρια της στρατιωτικής παρέμβασης, ΄προτάσσοντας την ιδεολογία ως στρατηγικό αποτύπωμα, ως 'επανόρθωση', ως δυνάμει συλλογικό 'όραμα' επαναφοράς της Τουρκίας στις ιστορικές απαρχές της.

Το εκδηλωθέν πραξικόπημα δεικνύει και την διαπάλη, ιδεολογική και μη στο εσωτερικό των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, ήτοι ενός θεμελιώδους κατασταλτικού μηχανισμού, την ίδια στιγμή που ανέσυρε στην επιφάνεια ζυμώσεις, εξελίξεις και 'στάσεις' του ίδιου του κρατικού μηχανισμού, ζυμώσεις που αντανακλούν τη διάσταση-διαδικασία συγκρότησης ευρύτερων  κοινωνικών συμμαχιών.

Θα μπορούσε να αναφερθεί ότι στην  Τουρκία υπήρξε η  κατάδειξη των  κρατικών ορίων, η διαμεσολάβηση  μίας πολιτικής (και ιδεολογικής τομής) στο εσωτερικό των κρατικών μηχανισμών, (θεωρούμε τις Ένοπλες Δυνάμεις έναν θεμελιώδη κατασταλτικό μηχανισμό διότι, «κατασκευάζει» πεδία παρέμβασης και σε μίκρο-επίπεδο, διατρέχεται από κοινωνικές-ιδεολογικές δυναμικές, λειτουργεί ως «σχολείο» σχετικής και μη νομιμοποίησης), ενώ επίσης υπήρξαν  τα ‘κρόσσια’ της  βίας (φορτισμένης-σχεδιασμένης) που υπεισέρχεται ως δυναμικός «παράγων» λειτουργώντας ως «ανάχωμα» ριζοσπαστικοποίησης και ως ‘στρέβλωση’ της λειτουργίας του Τούρκικου κεφαλαιοκρατικού σχηματισμού.

Είναι ιδιαίτερα κρίσιμες οι παρατηρήσεις του Νίκου Πουλαντζά όσον αφορά τα «κανάλια» επικοινωνίας στο εσωτερικό των μηχανισμών του κράτους (του στρατού συγκεκριμένα) καθώς και την ίδια την αντανάκλαση της διαπάλης σε συνάρτηση με άλλους ‘εξωγενείς’ παράγοντες, μία διαπάλη που, στην περίπτωση της Τουρκίας και των εκεί Ενόπλων Δυνάμεων (τμημάτων τους) επανεγγράφηκε ως  κυβερνητική αποτυχία-δομική απόκλιση από τον ‘πυρήνα’ ιδεολογικής συγκρότησης του κράτους  φθάνοντας σε ένα σημείο ενεργητικής κορύφωσης το οποίο και  ήταν το εκδηλωθέν πραξικόπημα. Και εντός αυτού του ευρύτερου πλαισίου έλαβε χώρα η δραστηριοποίηση και των υπόλοιπων κατασταλτικών (και μη) μηχανισμών του κράτους.

Αναφέρει ο Νίκος Πουλαντζάς: «Για παράδειγμα, υπάρχει μια εσωτερική ιδεολογία που προσιδιάζει στην κρατική γραφειοκρατική διοίκηση, στο στρατό, στην Εκκλησία, στο σχολικό σύστημα. Αυτό οφείλεται: α) στη διάσταση των μηχανισμών αυτών, που είναι εστίες γένεσης αντιφατικών μεταξύ τους ιδεολογιών και ιδεολογικών υποσυστημάτων. Β) στις αντιφάσεις, στο πλαίσιο των μηχανισμών, μεταξύ των κοινωνικών κατηγοριών των οργανικών αξιωματούχων της ιδεολογίας: αυτών, δηλαδή, που οργανώνουν την ηγεμονία διατηρώντας άμεση –«οργανική», με τη γκραμσιανή έννοια-σχέση εκπροσώπησης με την ηγεμονική τάξη ή τμήμα από τη μια, και εκείνων που υπάγονται σε άλλες ιδεολογίες από την άλλη».[1]

Κι αυτό το στρατιωτικό πραξικόπημα κατέδειξε και τα όρια του. Η διάσταση-τομή στο εσωτερικό των Ενόπλων Δυνάμεων παρέμεινε, όπως επίσης και μεταξύ του στρατιωτικού τμήματος που έδρασε και της πλειοψηφίας των υπόλοιπων κατασταλτικών μηχανισμών. Η ιδεολογική τομή μεταξύ αποκατάστασης της ομαλής πορείας της χώρας και τροχοδρόμησης στο «σωστό» δρόμο και αναγκαιότητας διατήρησης του υπάρχοντος θεσμικού statusquo(όπως την εργαλειοποίησαν την κρίσιμη ώρα οι επίδοξοι πραξικοπηματίες), παρέμεινε ενεργή, αναδεικνύοντας συνάμα την συνθετότητα της κατάστασης, δεικνύοντας προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση: ποιος έχει το ‘πάνω χέρι’.

Και η δεύτερη πτυχή που ανέδειξε ο Νίκος Πουλαντζάς είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθότι τονίζει το σημείο συγκρότησης σχέσεων εκπροσώπησης-συνάρθρωσης συμφερόντων  (κοινωνικών συμμαχιών) που εκφεύγουν της φύσης του ‘τοπικά’ περιορισμένου. Πραγματικά, ενυπάρχει ένα διαμορφωθέν υπόβαθρο εντός του οποίου διαμεσολαβείται, αφενός μεν  η κοινωνική συμμαχία (συμμαχία που διαπερνάται από την κίνηση κοινωνικών τάξεων και μερίδων τάξεων, από το ρόλο μερίδων της άρχουσας τάξης, από τη συγκρότηση-δράση του συνασπισμού εξουσίας), που έχει συγκροτήσει το κυβερνών κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του προέδρου Ερντογάν με σημαντικά στελέχη  των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους, αφετέρου δε ενυπάρχει ένα πλαίσιο  άρθρωσης  ιδεολογικής διαπάλης-κυριαρχικότητας (σε αυτό αναφέρεται ο Νίκος Πουλαντζάς όταν μιλάει για τις «αντιφάσεις, στο πλαίσιο των μηχανισμών», στις εν όλω διαστάσεις της ιδεολογίας): μάχη των ιδεολογιών, ιδεολογική κυριαρχία επί του τμήματος που έδρασε πραξικοπηματικά: αυτό που υπάρχει, αυτό και πρέπει να ‘μείνει’.  Ένα ‘κρόσσι’ έσπασε, ‘διέφυγε’  με βίαιο τρόπο, δίχως όμως να καταφέρει να μεταβάλλει τους όρους άρθρωσης της στρατηγικής  ιδεολογίας.

Η δυναμική λαϊκή κινητοποίηση-παρέμβαση ήρε τις ‘γωνίες’ υπό τις οποίες έδρασαν οι επίδοξοι πραξικοπηματίες, συγκροτώντας ‘εδαφικές εστίες’ άμυνας, απονομιμοποιώντας-αποφορτίζοντας εν τη γενέσει τους τις στρατιωτικές κινήσεις (το σκοπό-σημαίνον του πραξικοπήματος), δρώντας ως ανομοιογενές πλήθος της ‘στιγμής-χρόνου’.

 Ήταν   η  λαϊκή κινητοποίηση απονομιμοποίησε με έναν ιδιαίτερα έντονο τρόπο το στρατιωτικό πραξικόπημα, όχι και προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της εξουσίας του προέδρου Ερντογάν, αλλά κατάδειξης του ρόλου του. Ήδη ο πρόεδρος Ερντογάν έχει εκκινήσει μαζικές εκκαθαρίσεις αξιωματούχων και αξιωματικών.  Η κοινωνική, πολιτική, ιδεολογική διαπάλη στην Τουρκία θα συνεχιστεί.

 Σαν ένα παίγνιο της Ιστορίας, (αν εστιάσουμε στο 'επιτυχημένο' στρατιωτικό πραξικόπημα του 1997, που οδήγησε στην ανατροπή της τότε κυβέρνησης Ερμπακάν), 'εφαρμόζεται' η ρήση του Καρλ Μαρξ από τη '18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη': «Ο Χέγκελ κάνει κάπου την παρατήρηση ότι όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα, παρουσιάζονται, σαν να λέμε, δυο φορές. Ξέχασε όμως να προσθέσει: τη μια φορά σαν τραγωδία, την άλλη σαν φάρσα».[2]

Μόνο που, συμπληρώνοντας την οπτική του  Γερμανού στοχαστή που αντέστρεψε τη διαλεκτική του Χέγκελ, αυτή η στρατιωτική 'φάρσα' ενείχε στοιχεία τραγωδίας, αν κρίνουμε από το βίαιο προτσές της. Η περιοδολόγηση της σύγχρονης Τουρκικής ιστορίας προσφέρει την ευκαιρία για την άντληση συμπερασμάτων, για την αλληλουχία τύπων κράτους-διαχείρισης της εξουσίας, για τον ίδιο τον ευρύτερο  ρόλο ( και τμημάτων  του) του στρατού που επιδιώκει να μετασχηματίσει την ιδιαίτερη ιδεολογία νομιμοποίησης-αποτύπωσης σε 'απόλυτο δίκαιο' (τα ιερά και τα όσια του κεμαλισμού αλλά και της ‘συνέχειας’), για μία αστική τάξη ( και για μερίδες της αστικής τάξης) που οι αναφορές της, διαβλέπουν 'ευκαιρίες' στην Ευρώπη στον ίδιο βαθμό που κανοναρχούν το λόγο περί έθνους-ηγήτορα στον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο.

Το εκδηλωθέν πραξικόπημα (σε ζωντανή σύνδεση με Βρυξέλλες, Παρίσι, Βερολίνο, Ουάσιγκτον), είναι το κατοπτρικό είδωλο μίας εξουσίας σε σχέση με την εξουσία, της τάσης που επεδίωξε να εμβαθύνει τον 'καισαρικό' μιλιταρισμό. Και τι ζητά το έθνος; τα σταθερά και 'σίγουρα' άρβυλα μερίδας επίδοξων σωτήρων, τα νάματα ενός περίοπτου αρχηγισμού. Στα χάσματα ανοιχτής στρατιωτικοποίησης και αυταρχικού κρατισμού (η εξουσία του Ταγίπ Ερντογάν επιβάλλεται ως μύθος και ως 'βεβαιότητα' αλλαγής-καταστολής) οι Τούρκοι και οι Κούρδοι προλετάριοι, το μπλοκ των λαϊκών τάξεων οφείλει να επαγρυπνεί διαρκώς.