Η αντάρα του Βερμίου· η ομίχλη πριν το χιόνι – ένα σύνηθες φαινόμενο στη Νάουσα. Ενα με τα ανηφορικά σοκάκια, με τα αρχοντόσπιτα της παλιάς γειτονιάς, τους καταρράκτες, τα πλατάνια, τα γεφύρια που ενώνουν τις όχθες της. Τόσο παχιά που σχεδόν την πιάνεις. Τόση που δεν βλέπεις αυτόν που πλησιάζει στα 5 μέτρα. Που στέκεσαι στο Δημοτικό Πάρκο, στην «παραλία» -το μπαλκόνι της-, ψάχνεις τα ίχνη του κάμπου του ξινόμαυρου μάταια μες στα σύννεφα.
Ξινόμαυρο, υδροκίνηση και Βέρμιο· οι «δορυφόροι» της ναουσαίικης τριλογίας. Τυλιγμένη στα λευκά, ριζωμένη στη ραχοκοκαλιά της ορμητικής Αράπιτσας, η με βασιλικό διάταγμα επονομαζόμενη ως «ηρωική πόλη», η «Νιάουστα» του Μακεδονικού Αγώνα, το «Μάντσεστερ των Βαλκανίων» κατά τον 19ο αι. ξεδιπλώνεται στους ανατολικούς πρόποδες της μεγαλοπρεπούς οροσειράς, ζει και αναπνέει πλάι σε αφρισμένα νερά.
Παγώνεις ως το μεδούλι περπατώντας στην κοίτη του ποταμού που τη σημάδεψε, στα χνάρια της κινητήριας δύναμη που τη διατρέχει, που έθεσε τα θεμέλια της βιομηχανικής της άνθησης.
Ο οικισμός του 1361 (η επανίδρυσή της αποδίδεται στον Τούρκο στρατηλάτη Γαζή Εβρενό, ο οποίος προτρέπει τα γύρω χωριά να συνοικήσουν τη σημερινή πόλη) τίθεται υπό την προστασία της βασιλομήτορος Βαλιδέ Σουλτάνας και οι κάτοικοι χαίρουν μιας ιδιότυπης ασυλίας: έχουν δικαιώματα αυτοδιοίκησης, δικής τους φρουράς, απολαμβάνουν σημαντικά φορολογικά προνόμια.
Εκμεταλλεύονται στο έπακρον την «ειδική» τους μεταχείριση· ασχολούνται με την κτηνοτροφία, αναπτύσσουν την οικοτεχνία, καλλιεργούν το μετάξι και την άμπελο. Η ανάπτυξη ανακόπτεται βίαια το 1804 όταν ο Αλή Πασάς καταλαμβάνει την πόλη. Το «ολοκαύτωμα», ο «χαλασμός», έπεται λίγα χρόνια αργότερα.
Η συμμετοχή των κατοίκων στην Επανάσταση του ’21 προκαλεί την οργή του σουλτάνου, ο οποίος τον Απρίλιο του 1822 την καίει συθέμελα. Οι Ναουσαίες με τα παιδιά τους, για να γλιτώσουν απ” τα χέρια των αλλόθρησκων, πέφτουν στα κρύα νερά της Αράπιτσας, με τον ένδοξό τους θάνατο καθοδηγούν, έως σήμερα, τα βήματα στον χώρο θυσίας.
Σύμβολο της «ηρωικής» Νάουσας, το Μνημείο Θυσίας των γυναικών
Η πληγωμένη πόλη αναγεννάται απ” τις στάχτες της και η βιομηχανική «έκρηξη» έρχεται στα τέλη του 19ου αι. με την άνθηση της κλωστοϋφαντουργίας. Ο «λευκός άνθρακας» χαρίζει την απαιτούμενη ενέργεια και το 1875 λειτουργεί η πρώτη οργανωμένη βιοτεχνία των Βαλκανίων – το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας Λόγγου – Κύρτση – Τουρπάλη. Στους κόλπους της λειτουργούν συνολικά 9 κλωστοϋφαντουργεία – ξεχωρίζουν η ΕΡΙΑ και η Βέτλανς οι οποίες κατασκευάζουν μάλλινο ύφασμα -το γνωστό χακί- για τις ανάγκες του στρατού.
Η Βέτλανς καταστρέφεται το ’49. Το νέο της εργοστάσιο λειτουργεί στα τέλη του ’60 και παράγει τις περίφημες ναουσαίικες κουβέρτες. Στον βιομηχανικό οργασμό προστίθενται οι νηματουργίες, οι υδρόμυλοι, οι κυλινδρόμυλοι και οι 40 μικρές βιοτεχνίες που εμπορεύονται το έτερο σήμα κατατεθέν της Νάουσας, το φημισμένο από τα βάθη του 1700 τοπικό «μαύρο κρασί».
Ο λόγος για το στυφό, μπρούσκο, τανικό προϊόν που ταξιδεύει από τη «γηραιά ήπειρο» μέχρι την Αίγυπτο, την Αφρική, την Ασία και την Κίνα – γίνεται γνωστό στα πέρατα της γης. Οι περιηγητές το επαινούν ως το καλύτερο της Μακεδονίας, το συγκρίνουν με αυτό της Βουργουνδίας, με τα καλύτερα γαλλικά κρασιά…
Αν είναι να ξεκινήσει κάπου η γνωριμία με την αγαπημένη του οίνου και της αμπέλου, ας είναι στο σημείο-ορόσημο που της χάρισε τον τίτλο «ηρωική»: στο Μνημείο Θυσίας των γυναικών, με ένα «χαλί» από κεραμοσκεπές να προλογίζουν τον εύφορο κάμπο, με τα φουγάρα των ανενεργών εργοστασίων να υπενθυμίζουν τις εποχές της ευμάρειας, με τη βοή της αέναης κίνησης του νερού να καταδεικνύει τον προπομπό μιας αξιοθαύμαστης πορείας.
Παράδοση & Πολιτισμός
Ο υδροτροχός του Αγίου Γεωργίου στην είσοδο της πόλης δεν αφήνει αμφιβολίες ως προς το ποια θεωρείται η «πηγή» ζωής της Νάουσας. Πολύ κοντά διαμορφώνεται το υψηλής αισθητικής Δημοτικό Πάρκο – η αφετηρία και το τέλος των περιπάτων με τις παρακείμενες καφετέριες και (καιρού επιτρέποντος) την άπλετη θέα στον κάμπο της Ημαθίας.
Ο διατηρητέος πύργος (κούλα) και η αιωνόβια δρυς, το σήμα κατετεθέν του Κτήματος Κυρ Γιάννη
Στο τέρμα της, η Ερια και η Βέτλανς, τα κουφάρια των περιβόητων εργοστασίων, που πλέον αποτελούν δυο αντικριστούς πολυχώρους πολιτισμού. Το μεν πρώτο στεγάζει κινηματογράφο και πολύ σύντομα το νέο μουσείο βιομηχανικής κληρονομιάς, το δε δεύτερο τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, τα εικαστικά εργαστήρια του Δήμου και αίθουσες εκδηλώσεων.
Από εδώ διακλαδίζονται τα μονοπάτια που ανηφορίζουν τις όχθες της Αράπιτσας και καταλήγουν στο Μνημείο Θυσίας των γυναικών. Διαβαίνοντάς τα συναντάς τους ορμητικούς καταρράκτες (στους Στουμπάνους, στη γέφυρα Παπαγιάννη και έναν ακόμα στις παρυφές της πόλης), ενώ στα ενδότερα των παλιών εγκαταστάσεων της Κλωστοϋφαντουργίας Βαρβαρέσου (η μόνη εν λειτουργία με έδρα τη Στενήμαχο) τη μία εναπομείνασα από τις 8 υδρογεννήτριες που «τρέφονταν» απ” τα νερά της.
Εκ των έσω, η Σχολή του Αριστοτέλη
Οσο περπατάς, τόσο περισσότερο περιπλέκονται παρελθόν και παρόν. Ανάκατα τα αστικά και βιομηχανικά κατάλοιπα, οι ναοί, τα καμπαναριά, οι παραδοσιακοί μύλοι, τα σησαμοτριβεία… Οι ταμπέλες σε κατατοπίζουν στα κυριότερα σημεία ενδιαφέροντος. Ο πρώην σησαμόμυλος Μάκη στεγάζει τον όμιλο «Γενίτσαροι και Μπούλες» – θιασώτη του αποκριάτικου αρχαίου δρώμενου που αιώνες τώρα χαρακτηρίζει τη Νάουσα.
Το θαυμαστό έθιμο τελείται την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς και διαρκεί 4 ημέρες, κατά τις οποίες οι «γαμπροί και οι νύφες» φορώντας «τον πρόσωπο» και τις ασημοστολισμένες στολές τους χορεύουν στο νταούλι και τον ζουρνά, τηρούν απαρέγκλιτα την πολύχρονη ιεροτελεστία. Οι συντελεστές των (4-5) μπουλουκιών, από τα Χριστούγεννα μέχρι τις Απόκριες, ασχολούνται αποκλειστικά με το έθιμο αφού, όπως λένε, για να ολοκληρωθεί μια στολή χρειάζεται πάνω από ένας μήνας.
Ενας από τους καταρράκτες της Αράπιτσας, δίπλα στο Μνημείο Θυσίας
Και μια και αναφερθήκαμε στα Χριστούγεννα, σημαντικό πόλο έλξης αποτελούν οι φωτιές των Χριστουγέννων (ο περιβόητος Καρτσιούνος ή Καρτσούνος) που τελείται σε κάθε γειτονιά και, φυσικά, η πολυαναμενόμενη συνέχεια της εκδήλωσης «Νάουσα Οίνος», το τριήμερο 12-14/12, που αφορά στην κουλτούρα του ξινόμαυρου και γίνεται με τη συμμετοχή όλων των οινοποιών.
Και για να κλείσουμε το κεφάλαιο «εκδηλώσεις», το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νάουσας με την 11ετή πορεία λαμβάνει χώρα κάθε Σεπτέμβριο και υπόσχεται ένα μοναδικό ταξίδι στον κόσμο του σινεμά.
Αξια επίσκεψης (ανεξαρτήτως περιόδου) και τα: Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 23320 21713), το οποίο «ζωντανεύει» την καθημερινή ζωή των Ναουσαίων κατά τους περασμένους αιώνες, αλλά και το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου (τηλ. 23320 29800, στο ισόγειο του πρώτου οργανωμένου οινοποιείου του Γ. Μπουτάρη έτους 1908), το οποίο μυεί άπαντες στην ακλόνητη τοπική οινική παράδοση.
Μνημεία, όρη & εξοχές
Μόλις 4 χλμ. από τον κατεξοχήν οικιστικό ιστό, ανεβαίνοντας προς Βέρμιο, οι ταμπέλες σηματοδοτούν τον πνεύμονα πρασίνου των Ναουσαίων, το Aλσος του Αγίου Νικολάου. Το αιωνόβιο, 60 στρ. πλατανόδασος με τα τρεχούμενα νερά, τις λίμνες και τα ρυάκια, αποτελεί έναν 4 εποχών χώρο αναψυχής, με πολλαπλές υποδομές (ξενοδοχεία, εστιατόρια και αθλητικές εγκαταστάσεις – μάλιστα φιλοξενεί κολυμβητήριο ολυμπιακών προδιαγραφών).
Δροσιά το καλοκαίρι, χουχούλιασμα με καλό φαγητό τον χειμώνα και στο ενδιάμεσο περίπατοι… Εδώ εντοπίζονται οι πηγές της Αράπιτσας, από εδώ ξεκινά και η ανάβαση στην καρδιά του Βερμίου. Το ομαλό βουνό με τα δύο χιονοδρομικά κέντρα (Σέλι και 3-5 Πηγάδια) προσφέρει πάνω από 70 χιλιόμετρα σηματοδοτημένων μονοπατιών (το διασχίζει και το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4) και ειδικά στην πλευρά της Νάουσας, είναι κατάφυτο.
Ο οινοποιός Ευάγγελος Διαμαντάκος στο καζάνι του, στο Μαντέμι Νάουσας, στο κέντρο της αμπελουργικής ζώνης
Οξιές, πεύκα, βελανιδιές, καστανιές και έλατα όσο ανεβαίνεις συνθέτουν ένα ανεπανάληπτο τοπίο που το φθινόπωρο είναι (το λιγότερο) εντυπωσιακό. Μέγα ατού του, τα «Πηγάδια», ένα από τα πιο πολυσύχναστα χιονοδρομικά της χώρας, το οποίο ξεπροβάλλει στα 1.430-2.005 μ. Υψόμετρο, 17 χλμ. από τη Νάουσα, με 10 πίστες όλων των βαθμών δυσκολίας.
Κάτι επιπλέον που το καθιστά ξεχωριστό είναι πως συστήνεται ως το μοναδικό που διαθέτει σύστημα τεχνητής χιόνωσης και λόγω της επισκεψιμότητάς του ο δρόμος προς την κορυφή είναι πάντα ανοιχτός. Την προτίμηση των μυημένων επιβεβαιώνουν τα πάμπολλα τροχόσπιτα που φιλοξενούν τους φανατικούς των χειμερινών σπορ με το που πέσει το πρώτο χιόνι…
Αν δεν βιάζεσαι πάντως να πάρεις τα βουνά, ένα από τα πιο όμορφα χωριά της περιοχής είναι το Αρκοχώρι, το οποίο δεν φημίζεται μόνο για τη λιθόχτιστη γοητεία του, αλλά και για τα ξακουστά του ταβερνεία. Οι λάτρεις της πεζοπορίας και της αναρρίχησης καλώς θα βάλουν στο στόχαστρό τους το Γιαννακοχώρι, στις παρυφές του οποίου εντοπίζεται το καταπράσινο φαράγγι της Κράστας με τα δυο αναρριχητικά πεδία.
Κι ύστερα πιάνεις τον κάμπο… Η απάντηση στην καταστροφή της αμπελοκαλλιέργειας λόγω της φυλλοξήρας στη δεκαετία του ’30 ήταν στροφή στη δενδροκαλλιέργεια οπωροφόρων, κυρίως μήλων και ροδάκινων. Αυτά κυριαρχούν στο τοπίο, πλάι στα χιλιάδες στρέμματα του «πρωταγωνιστή» ξινόμαυρου. Μα πριν επιδοθείς σε οινοποσίες (άπαξ και αρχίσεις δύσκολα σταματάς), ας επισκεφθείς τις σημαντικές αρχαιότητες της περιοχής.
Στην θέση Ισβόρια, ξεδιπλώνεται ο αρχαιολογικός χώρος της Μίεζας με το αρχαίο θέατρο και τη Σχολή του Αριστοτέλους (προσβάσιμα απ” το χωριό Κοπανός), όπου ο κορυφαίος Ελληνας φιλόσοφος (στα μέσα του 4ου π.Χ. αι.) δίδαξε τον νεαρό Αλέξανδρο πλάι σε έναν εκλεκτό κύκλο μαθητών.
Οι γραφικές γειτονιές της Νάουσας εντοπίζονται μαζικά στα Αλώνια πίσω απ’ τον Πύργο του Ρολογιού, στην Πουλιάνα και στα Μπατάνια, στην αντίπερα όχθη της Αράπιτσας
Το Νυμφαίο της Μίεζας αφορά σε μια στεγασμένη στοά ανάμεσα σε δύο φυσικά σπήλαια, λαξευμένη στα βράχια, όπου «ο μεγαλύτερος των μεγάλων» μυήθηκε στη φιλοσοφία, την ποίηση, στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες.
Ελάχιστα χιλιόμετρα βορειότερα εντοπίζονται διάσπαρτοι οι 4 μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων: ο τάφος της Κρίσεως (ο μεγαλύτερος γνωστός έως σήμερα μακεδονικός τάφος), των Ανθεμίων (με τα τρία ανθεμωτά ακρωτήρια που κοσμούν το αέτωμα που του χάρισαν το όνομά του), των Λύσωνος και Καλλικλέους και ο τάφος του Κινχ (που ακόμα δεν είναι επισκέψιμοι). Οι λάτρεις του αρχαιολογικού τουρισμού, ας κάνουν μια τελευταία υποσημείωση για το Αγγελοχώρι, όπου εντοπίστηκε οικισμός της Υστερης Εποχής του Χαλκού.
Κάθε σπίτι και καζάνι
Η μητέρα του Διόνυσου, Σεμέλη, ζούσε στις πλαγιές του Βερμίου. Ο χορευτής Σειληνός, πιστός ακόλουθος του θεού του κρασιού, γεννήθηκε στην περιοχή της Νάουσας. Ε, αρκετά το καθυστέρησες!
Νάουσα «είναι» το ξινόμαυρο! Τα 20 οινοποιεία της διαλαλούν την ποιότητα της ευγενέστερης γηγενούς ερυθρής ποικιλίας και ανοίγουν τους χώρους τους σε βραδιές οινογευσίας – μύησης στον κόσμο του ΠΟΠ ναουσαίικου κρασιού! Τα αμπελοτόπια της Νάουσας αγγίζουν τα 7.000 στρέμματα και γνωστότερα των επισκέψιμων οινοποιείων είναι των Δαλαμάρα, Κυρ-Γιάννη, Μπουτάρη, Διαμαντάκου, Φουντή, Vaeni Νάουσα και Χρυσοχόου.
Λίγοι και καλοί συνεχίζουν την τέχνη. Με τη σωστή ωρίμανση χαρίζουν το σκούρο, διαυγές χρώμα, το πλούσιο σώμα, φτιάχνουν το «δυναμικό», ιδιαίτερο κρασί που θέλει την καράφα του πριν το πιεις, που ή σ” αρέσει ή δεν σ” αρέσει, που όπως και να “χει πρέπει να είσαι «γνώστης» για να το εκτιμήσεις.
Μια νύχτα σαν όλες τις άλλες στο Κτήμα Δαλαμάρα: «ύμνος» στο ξινόμαυρο
Αξέχαστα τα μαζέματα γύρω απ” το τζάκι… Γι” αυτούς, τρόπος ζωής. Ε, κι όπως λένε και οι ίδιοι, «απ” το κρύο, τα τσίπουρα ή το ξινόμαυρο, στη Νάουσα θα “ρθεις για να μουδιάσεις». Ποιος είσαι εσύ να τους το αρνηθείς;
πηγή: travelbook
