Αρχείο

 

Του Σίμου Ανδρονίδη

«Once more into the fray. Into the last good fight I’II ever know. Live and die on this day…Live and die on this day…». (Ακούγεται στην ταινία ‘The grey’)

Ο σπουδαίος Τούρκος κομμουνιστής ποιητής Ναζίμ Χικμέτ άφησε πίσω του ένα πολύπλευρο ποιητικό έργο το οποίο χαράχθηκε βαθιά στις ψυχές εκατομμυρίων εργαζομένων. Το ιδιαίτερο ποιητικό του σύμπαν πλάθει και μεταπλάθει την βασική ανθρώπινη ιδιότητα: την ιδιότητα του εργαζόμενου-παραγωγού του πλούτου, του εργαζόμενοι που ανάγεται στο ‘φως’ της δημιουργικής πράξης. Ο Ναζίμ Χικμέτ προσέδωσε νόημα και «ολική» αξία στη δύσκολη και επίπονη ζωή των «δρώντων παραγόντων της παραγωγής». (Για να επιχειρήσουμε και μία «αυθαίρετη» σύνδεση με το έργο του Νίκου Πουλαντζά). Στο ποιητικό του γίγνεσθαι αποτυπώνεται και αποκρυσταλλώνεται  η κίνηση του ανθρώπου να υπερβεί το «έδαφος» ενός κόσμου και μία «κανονικότητας» που τείνουν να απορροφήσουν την πολύπλευρη διάσταση της ζωής του. Έχοντας αποκτήσει ο ίδιος την «πληγή» της ανθρώπινης ύπαρξης, έχοντας διαβεί τον δικό του «Ρουβίκωνα», μας προσέφερε τα βαθιά πανανθρώπινα «νάματα» της ποίηση του, εκεί που ο άνθρωπος προσδιορίζεται ως παραγωγός του πλούτου και του «κόσμου», ως εργάτης που επαναχαράσσει το προτσές της κοινωνικής-πολιτικής κίνησης. Ο Ναζίμ Χικμέτ, αυτός ο εργάτης του ποιητικού λόγου και της κοινωνικής πράξης «εδαφικοποιεί» και προσδίδει έρμα στο νόημα της ζωής, μίας ζωής που «εγγίζει» το φως όταν ο εργάτης «χαράσσει» με το πράττειν του τα θεμέλια της ανθρώπινης ύπαρξης. «Οι νύχτες θα σπρώξουν το μάνταλο της πόρτας Τα χρόνια θα υφάνουν τον ιστό τους πάνου στα παράθυρα Κ’ εγώ θα τραγουδάω πάντα σαν τραγούδι του αγώνα το τραγούδι μου της φυλακής. Θα ξαναϊδωθούμε φίλοι μου, ναι, θα ξαναϊδωθούμε Θα χαμογελάσουμε μαζί στον ήλιο θ’ αγωνιστούμε δίπλα-δίπλα. Ω, φίλοι μου αδέρφια μου του αγώνα συντρόφια της δουλειάς. Γεια σας».  Ο ποιητής στοχάζεται το «κοινωνικό» παρελθόν και παρόν με στόχο να δημιουργήσει το μέλλον. Η ποιητική του γραφή είναι «καμωμένη» από πέτρα και από σίδερο, από φωτιά και νερό. Πέρα και πάνω από τον «χρόνο» και τον «χώρο» απευθύνει το δικό του κάλεσμα στους «φίλους» του, στα «αδέρφια» του, στους συντρόφους της «δουλειάς». Η ποίηση του μετασχηματίζεται σε μία «ολική» δομή που ενσωματώνει όνειρα και ονείρατα, καημούς και πάθη, αγώνες και πλέριες ταξικές «στιγμές» που σκίζουν τον κοινωνικό «αέρα» του κόσμου.  Νοτισμένος μέσα στο γίγνεσθαι του αποκλεισμού και της προσπάθειας περιθωριοποίησης (φυλακή), έχοντας βαθιά συναίσθηση της ποιητικής του αποστολής, απευθύνει κάλεσμα σε όλους όσοι αφουγκράζονται το φως, το φως που κατακαίει και τα πιο σκοτεινά μπουντρούμια της φυλακής. Απευθύνει κάλεσμα ανασυγκρότησης του κοινωνικού «είναι» με πρωταρχική και πρωτόλεια ύλη το χαμόγελο των εργατών και το φως. «Θα ξαναϊδωθούμε φίλοι μου, ναι, θα ξαναϊδωθούμε».  Η ποίηση του ανάγεται στον ανθρώπινο «χωροχρόνο», μετατρέπεται σε περιστέρι που μεταφέρει το κάλεσμα της επαφής με συντρόφους, με αδέλφια και με φίλους. Η ιδιότητα του συντρόφου περικλείει και ενσωματώνει νοήματα και πράξεις, συγκροτεί την ίδια την ζωή. «Ε, το λοιπόν ότι κι αν είναι τ’ άστρα εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω. Για μένα το λοιπόν πιο εκπληχτικό και πιο επιβλητικό και πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουν».  Η ταπείνωση, η καταπίεση και η αδικία τείνουν να «εκμηδενίσουν» τον άνθρωπο, τον άνθρωπο και την ίδια την ζωή του. Στο διάβα της ζωής τα εμπόδια που ορθώνονται είναι πολλά. Παντού και πάντα, μέσα στον «χωροχρόνο» της ύπαρξης ορθώνονται οι αλυσίδες, οι αλυσίδες της καταπίεσης που εμποδίζουν την καθημερινή «επαφή» με το φως. Κι όμως ποιητή, με τα «ματωμένα» λόγια και με την πράξη σου, κατάφερε να υπερβείς το βαθύ σκοτάδι της ύπαρξης, κατάφερες να υπερβεί τις αλυσίδες που «συρρικνώνουν» όχι μόνο τον άνθρωπο και τα έργα του αλλά και την ζωή στις διάφορες εκφάνσεις της.  Στάθηκες όρθιος, βαθιά αληθινός και ανθρώπινος, χαρίζοντας το φως της ποίησης σου στις μελλούμενες γενιές που είναι υποχρεωμένες, έχοντας ως «όπλο» την ποιητική σου κατάθεση να νοηματοδοτήσουν εκ νέου την κοινωνική «ολότητα». Το πιο «εκπληχτικό», το πιο «επιβλητικό», το πιο «μυστηριακό» και «μεγάλο» είναι ακριβώς ένας άνθρωπος που παρά τις αλυσίδες που το φορούν, προχωρά με καθάριο βλέμμα και στέκεται όρθιος.  Και το παράδειγμα του Ναζίμ Χικμέτ είναι χαρακτηριστικό: Δεν λύγισε μπροστά στον πόνο και στον θάνατο ως άνθρωπος, ως σύντροφος και ως ποιητής. Σφουγγίζοντας τα δάκρυα του «σώματος» με την κρυστάλλινη «φωνή» της ανατρεπτικής ποίησης, μπήκε μέσα σε κάθε σπίτι, έγινε ένα με τον εργάτη και τον αγρότη, με τον «δρώντα παράγοντα της παραγωγής». Η ποίηση του μετασχημάτισε τον άνθρωπο σε φως, σε  βασική και θεμελιώδη ύλη του κόσμου τούτου. «Τραγούδησε» τον έρωτα και την ζωή, την θάλασσα και την φωτιά. Και ως νοήματα συγκρότησης του κόσμου δεν δύνανται να απομακρυνθούν από τον λόγο και την πράξη του ανθρώπου, από το βλέμμα του και την καρδιά του. «Ας γίνω στάχτη σαν τον Κερέμ. Αν δεν καώ εγώ, αν  δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς πως θα γεννούνε τα σκοτάδια λάμψη; Είναι χοντρός ο αγέρας σαν τη γη Είναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι Φωνάζω, Φωνάζω, Φωνάζω, Φωνάζω. Ελάτε γρήγορα σας φωνάζω να λειώσουμε το μολύβι».  Και ο ποιητής «φωνάζει», «φωνάζει» και «φωνάζει». Κραυγάζει με όλη την δύναμη της ψυχής του. Αρθρώνει κραυγές στο ποίημα του. «Σφουγγίζει» τον ιδρώτα που συγκροτεί την κάθε μικρή λέξη, το κάθε νόημα. «Αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς πως θα γεννούνε τα σκοτάδια λάμψη»; Αν δεν πέσουμε όλοι στη φωτιά, αν δεν γίνουμε οι ίδιοι φωτιά πως θα αναποδογυρίσουμε τα προσίδια νοήματα της κοινωνικής «ολότητας»; Ο ποιητής κραυγάζει για αγώνα, για ελευθερία, για φως. Χτυπάει αλύπητα το πλαίσιο του «γενναίου», «νέου» κόσμου, μπαίνοντας πρώτος στη μάχη για κοινωνική δικαιοσύνη και ζωή, για ελπίδα και για φως. Ας «λειώσουμε» λοιπόν το «μολύβι», ας  γίνουμε ένα με την φωτιά και το νερό, με το λουλούδι και το φύλλο του δένδρου. Ας συγκροτήσουμε πάλι το νόημα της ζωής και του ανθρώπου. Ο Ναζίμ Χικμέτ μας χάρισε τα «όπλα» του και τα «δώρα» του, που αξίζουν όσο το πιο πολύτιμο χρυσάφι. Κατάφερε να υπερβεί τις αλυσίδες, συγκροτώντας την πρωταρχική «οντολογία» του ανθρώπου, του παραγωγού του πλούτου. Έγραφε όπως ανέπνεε. Ανέπνεε όπως έγραφε». Αφουγκράστηκε το φως της ζωής, το μικρό λουλουδάκι, το δένδρο και τα άστρα, το νερό και την φωτιά, χαρίζοντας τα στον άνθρωπο ως «όπλα» για το δικό του διαχρονικό «οντολογικό»  πράττειν. Και το έπραξε όντας πάντα αισιόδοξος και στρέφοντας το βλέμμα του στον άνθρωπο και στο φως.