Η συγγραφέας μετατοπίζει τα ερευνητικά όρια, στρέφοντας το ενδιαφέρον της στην 'παρθένα' περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας,[1] λειτουργώντας αμφίδρομα και με τις δημοσιευθείσες μελέτες για τον αντίστοιχο πληθυσμό της Δυτικής Μακεδονίας..

Η συγγραφέας, προσδιορίζοντας εντός πεδίου την ανάλυση περί αντιστικτικότητας & συμπληρωματικότητας των όρων παραγωγής & διαχείρισης της διαφοράς, (ανάλυση, οι θεωρητικές προκείμενες της οποίας εντοπίζονται στο έργο του Evans-Pritchard), διερευνά το πλαίσιο της συνάρθρωσης κρατικών πολιτικών-πρακτικών που υιοθέτησαν κατά καιρούς οι Σλαβόφωνοι πληθυσμοί της περιοχής των Σερρών και της Δράμας, (οι έτεροι Βούλγαροι, οι 'ανύποπτοι' Μακεδόνες, οι πολλαπλοί 'ντόπιοι'), επαναχαράσσει τα ρευστά όρια της 'θρυμματισμένης' μνήμης, της δόμησης και άρσης των ταυτοτήτων, τείνοντας προς την συγκρότηση ενός εννοιολογικού πλαισίου, το οποίο φέρει αντικριστά όχι μόνο το καθεστώς εντός της επιτηρούμενης ζώνης (στην ΕλληνοΒουλγαρική μεθόριο), και τις πολιτικές επί του ορατού και του 'αθέατου' υποκειμένου, αλλά τα καθεστώτα συνήχησης, κοινοποίησης και αμφίδρομης επικοινωνίας, διαχείρισης του ορίου και της πολιτικής οριακότητας, επιδίωξης πειθάρχησης[2] (των επικίνδυνων Σλάβων συμπαθούντων τον 'επάρατο' και εθνικά 'επιβλαβή' κομμουνισμό), στον κανόνα της ιστορικής εθνικής κοινότητας-αίματος-συνέχειας, καθώς και τα ίδια προσίδια 'καθεστώτα' πρόκλησης εγκάρσιων τομών στον κανόνα του δυνητικά όσο και πρακτικά εφαρμοσμένου..

Με πρακτικές-κινήσεις όπως τα 'νυχτέρια', ήτοι η διαδικασία μεταγραφής-ανάπλασης των στίχων των τραγουδιών από την Σλάβικη στην Ελληνική γλώσσα, (κάτι που υπενθυμίζει την διαδικασία μεταγραφής των τραγουδιών της Εβραϊκής-Ρωμανιώτικης κοινότητας των Ιωαννίνων από τα Εβραϊκά στα Ελληνικά), διαδικασία έμφυλης-γυναικείας, υποκειμενοποίησης, (και μύησης στην 'εξέγερση' του γυναικείου εαυτού), η οποία επανεγγράφει εντός της το βάρος της επιστημολογικής (και ιδεολογικής) πρόσληψης του ιστορικού προτσές, της δόμησης-'εφόρμησης' της γνώσης επί του έτερου, την πολιτική του 'αναγκαίου' όσο και απαραίτητου 'εξελληνισμού', τις διαρρήξεις και το νοούμενα ως 'τραύματα' μίας ιστορίας πολλαπλής σχεσιακότητας..

Επρόκειτο για μία εμπρόθετη δράση συν-ακρόασης και συν-ταύτισης..

Την κρίσιμη στιγμή, η αναντιστοιχία λόγου και χορευτικής κίνησης, η απόδοση της αμηχανίας των χορευτών-χορευτριών ως επάλληλη σιωπή, ως κοινωνιο-γλωσσική & χορευτική μετωνυμία, 'εξάντλησης΄ προ του τετελεσμένου, πολιτική επί της κρατικών πολιτικών και επίδικων, ανανοηματοδοτούνται ως μνημονική διάρρηξη, ως 'σωματικοποίηση' της εν κρυπτώ και φανερώ ιστορικότητας ('παλλόμενης') ως συνειρμική αμφισβήτηση του προφανούς, πολιτική επί του αναπότρεπτου, ρευστά όρια μίας ταυτότητας του ΄τότε' και του 'τώρα', της 'Βουλγαροκρατίας' καθώς και της εμπρόθετης κτήσης της παράδοσης δια της εγκόλπωσης όψεων της..

Η Μαρίκα Ρόμπου-Λεβίδη αναφέρεται στην εκτατικότητα των σχέσεων ντόπιων και προσφύγων, (ντόπιοι & Πόντιοι) στα πλαίσια πραγματοποίησης πρακτικών συμβολικής και μη αναπαραστάσεων, στις παραμέτρους εκείνες που, δεν συμβάλλουν απλά στη διαμόρφωση της υποκεμενικότητας, (όπως τονίζει η συγγραφέας), αλλά στην οιονεί και διαμορφούμενη διαδικασία συγκρότησης ενός βιωματικού υποκειμενισμού, ο οποίος, όντας έκκεντρα πολιτικός, καθίσταται αναφορικός, 'εξαγωγικός'..

Στα μεταίχμια των ιστορικών συμπυκνώσεων-μεταβολών που έλαβαν χώρα στην περιοχή (εδαφικές μεταβολές, πόλεμοι, 'σύλληψη' της 'αφιερωματικής' βίας, Βουλγαρική Κατοχή της περιοχής, Εμφύλιος πόλεμος, νίκη του Εθνικού Στρατού, περιφερειοποίηση των μεταπολεμικών πολιτικών-διακυβευμάτων), οι πρακτικές αυτές των ντόπιων δύνανται να προσλάβουν τα χαρακτηριστικά της εξώθησης στα ταυτοτικά όρια, της συνάρθρωσης-συνύφανσης πολλών και διαφοροποιημένων ζωών, της αντίστιξης και της συμπληρωματικότητας όσον αφορά τη ρύθμιση του πεδίου της διαφοράς, όπως το θέτει η συγγραφέας, υπό το πρίσμα της αντανάκλασης στο χώρο και της επαναδιεκδίκησης του..

Οι μεταβολές επί των πολιτισμικών πρακτικών των Σλαβόφωνων κατοίκων, (χορευτικές μεταβολές, η ενσωμάτωση και η σταδιακή 'ηγεμονία του ζουρνά', όπως αναφέρει η Μαρίκα Ρόμπου-Λεβίδη), διαμέσου της ώσμωσης με τις πρακτικές των Ρομά), φέρουν το 'αντεστραμμένο είδωλο' των μεταβολών και των προσαρμογών του πολιτικού 'παιγνίου', της άρθρωσης του πολιτικού-ιδεολογικού λόγου της 'εκκαθάρισης' των αλλότριων (και της πραγματικής πρακτικής καταστολής-'μακεδονοποίησης ή αλλιώς, κτήσης του αμιγώς μακεδονικού, εκεί στου 'Αλεξάνδρου τη χώρα'), αλλά και της προσαρμογής στην ιστορία..

Κομίζοντας στοιχεία επί του εθνογραφικού πεδίου και υιοθετώντας μία πολυ-πρισματική ερευνητική ματιά, η Μαρίκα Ρόμπου-Λεβίδη, απέχοντας από ευθύγραμμες και μονολιθικές προσεγγίσει, μετουσιώνει την επιστημονική έρευνα σε αξία πολλαπλών χρήσεων, συμβάλλοντας στην ανάδυση και στη συνάντηση εθνικού κράτους (η κυβερνολογική της μαχητικής πρόσληψης) και ντόπιων, υπό τους εννοιολογικού όρους της απόσπασης, της σύγκλισης και της απόκλισης, των κοινωνικοπολιτικών συμμαχιών, της επιδίωξης-καταστολής & πειθάρχησης, 'μύησης' στον κανόνα, αλλά και των στρατηγικών αντίστασης-μετωνυμίας και διερώτησης που εφαρμόζουν οι ντόπιοι..

Στη ζώνη του 'ζην επικινδύνως', στο καθεστώς της λανθάνουσας όσο και πρακτικής αθεμιτουργίας, η έκθεση στο όριο ή στα όρια, η παρουσία και η καθιστάμενη 'οικειότητα' της, η συνήχηση του 'καθεστώτος διαφορετικότητας' (Ευθύμης Παπαταξιάρχης), με τις συνθήκες του κοινωνικοοικονομικού βίου, της άρσης, των πολιτιστικών διαμεσολαβήσεων-ανταλλαγών, με τις εξελίξεις της ντόπιας παρουσίας-ρηγμάτωσης (και επί του σώματος), στην τελετουργία της ελληνικής Μακεδονίας, στη διαδικασία ιδεολογικής-συμβολικής προσκόλλησης ενός ελληνομακεδονικού τύπου στον καθαυτό εθνικό κορμό, στο φαντασιακό της 'επίκτητης' ορθότητας..

 Οι 'από τα πάνω και οι 'από τα κάτω', υπό το καθεστώς της πολλαπλής σχεσιακότητας.. Στα διάκενα της μουσικής και του χορευτικού σώματος, η ανάγνωση της ιστορίας.. Όπως η ποιήτρια από την Καραϊβική, Νουρμπέσε Φίλιπ, (όπως αναφέρει η Μίνα Καραβαντά), η Μαρίκα Ρόμπου-Λεβίδη, καταγράφει τα καθεστώτα και τις εκροές των διάκενων, των 'σιωπηρών' αφηγήσεων, της γλώσσας ή της λέξης που χάνεται για να επιστρέψει ως 'ρίζα', ως 'αρχείο' των πλαισίων που δεικνύουν εναλλασσόμενες ταυτότητες, τους μετασχηματισμούς που επιτελούνται.. Ποια είναι ή ποια δύναται να είναι η σωστή πλευρά της ιστορίας; Ποια υποκείμενα μπορούν να   ανήκουν ή να ενσωματωθούν  σε αυτήν; Πως προσδιορίζεται η ετεροποίηση-ετερογένεια εν καιρώ κρίσης; Η προσίδια αγγελολογία-μεσσιανικότητα του νικητή; Του ισχυρού; Του ιστορικού νικητή; Ποια είναι η γλώσσα του εξόριστου, του έκθετου και του επισφαλούς;..

 Το σύνορο δύναται να εννοιολογηθεί-αναδειχθεί και ως ζώσα δράση.. Οι μεθοδολογικές προκείμενες της Μαρίκας Ρόμπου-Λεβίδη αξιοποιούν το εύρος των αντίρροπων δυνάμεων καθώς και της δυναμικής που αναπτύσσεται σε χωριά της Δράμας και των Σερρών, όπου διαβούν Σλαβόφωνοι πληθυσμοί..

Οι ανεπιθύμητοι Βούλγαροι, ( όρος που φέρει τις συνδηλώσεις ενός γειωμένου όσο και συμβολικού κοινωνιο-ιστορικού-συμβολικού διαχωρισμού-δυϊσμού), οι δυναμικοί ντόπιοι, οι διαμεσολαβήσεις της δράσης των προσφύγων, τα κρατικά προτάγματα, οι ιδεολογικοί λόγοι της 'επικάλυψης' τους, λόγος αντανάκλασης του φυσικού ιδεώδους στους χρόνους των ιστορικών μεταβολών και της κυριαρχίας, της ιστορικής ήττας του 'πονηρού', του 'μοχθηρού' & 'θηλυκού' κομμουνισμού..

Στις απολήξεις του Εμφυλίου πολέμου και του αποτελέσματος του, η πρόσληψη-απεικόνιση (δια των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους), του πλέον αξιακά κατάλληλου: του δυτικού (και εν δυνάμει άχρονου) κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής- ορθολογισμού..

Η φορτισμένη ιστορία των 'νυχτεριών', οι μεταγραφές των τραγουδιών από τη Σλάβικη γλώσσα στην Ελληνική, (από γυναίκες της περιοχές, που διέβλεπαν τάσεις ενός ιδιότυπου και δικού τους γενεακού φεμινισμού), συνιστούν την 'ενσάρκωση' της 'απεδαφοποίησης' και της ταυτόχρονης εγκόλπωσης του παλαιού και του νέου, της παράδοσης που δύναται να προσλάβει μία 'κινητική' ταυτότητα, την πολιτική διαμέσου των αποτυπώσεων που αφήνει το σώμα.. Η παρουσία της πολιτικής, 'φιλτράρει' πρακτικές..

Τους λόγους της επανεγγραφής-αμφισβήτησης-αντίστασης στις περιοχές της επιτηρούμενης ζώνης, τις πράξεις της συν-παρουσίας, του ίδιου και του έτερου μέσα στο γίγνεσθαι.. Η ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας (και ως 'καθεστώς' ανάπτυξης, ή ιστορικότητας, σύμφωνα με τον όρο του Sahlins), λειτουργεί ως χώρος της επιτελεστικότητας, της 'αναγκαιότητας' της αιματηρής πειθάρχησης πληθυσμών, των ωσμώσεων, των διαφόρων βαθμίδων συναρθρώσεων μεταξύ 'καθαγιασμένης' ιστορίας και ιστορίας της 'σιωπής' ως δυναμικής επιτέλεσης, εντός μνήμης, μίας μίκρο-ιστορίας, ενός πολύσημου τραγουδιού, μίας ή πολλών χορευτικών πρακτικών, του οργανοπαίκτη της δημιουργικής περιπλάνησης στο σύνορο και στο μη-σύνορο..

Σε αυτό το πεδίο, οι σχέσεις μεταξύ ντόπιων και προσφύγων, (τμημάτων των 'από κάτω'), ταυτοτήτων, γηγενών και ορατών και 'αόρατων', του νέου ρηγματικού βιώματος της ανθρωπολογικής-πολιτικής εξορίας.. Αυτών που από ντόπιους της Αλμωπίας, (όπως παραθέτει η Γιαννησοπούλου), αποκλήθηκαν 'ματζίρηδες', (Αραβική λέξη), οι 'δίχως γη' & 'δίχως ρίζα'..

Τα σημερινά προσωπεία των προσφύγων.. Τα όρια των επάλληλων δράσεων και λογοθετικών σημάνσεων-αναδιαμορφώσεων-σχεσιακών υποδειγμάτων εγγίζουν μία μάκρο-ιστορία εκροών, αφηγήσεων.. Με ευρύτερες πτυχές που εγγίζουν τον Μπενγιαμικό 'χρόνο του τώρα'. .Πως εφευρίσκονται τα όρια; Ή αλλιώς, που τίθενται;.. Η πολιτική δράση παράγει ιστορίες.. Ιστορία..

Επρόκειτο και για το πλαίσιο αναπροσδιορισμού των ταυτοτήτων, της αναπαραγωγής των υποδειγμάτων της υπεραξίας στον 'ακριβό' χρόνο & στον Μακεδονικό χώρο-διασταύρωση των βίαιων απολήξεων του λόγου και του πράττειν, του ιδιότυπου ρατσισμού των υπολοίπων, των 'Μεγάλων Ιδεών' της αλύτρωτης εδαφικότητας & της ολοκληρωμένης εθνικότητας, των διαστάσεων της μείζονος και μη απορίας, των αστικών εγκλήσεων-κινήσεων, της αμφίδρομης διάδρασης Σλαβόφωνων, (των άλλοτε 'Εαμοβούλγαρων'), και κράτους ή κρατών της ευρύτερης περιοχής..

Η ιστορία της Μακεδονίας είναι η ιστορία των διερωτήσεων και των επιδιώξεων ακόμη και μίας ετεροχρονισμένης αναγνώρισης, που 'εφορμά' στα σχολικά εγχειρίδια, στις διαμεσολαβημένες από το 'φίλτρο' του ακριβού, αναγνώσεις της ιστορίας.

Στον Βώλακα της Δράμας, η κοινότητα του πολιτικού.. Η ιστορία της Μακεδονίας είναι η ιστορία των πληθυσμιακών μετατοπίσεων, των φαινομένων ηγεμονισμού, Οι αποκρίσεις των πλέον 'γηγενών' ('ντόπιοι; Α, όχι! Δεν έχουμε εμείς εδώ τέτοιους ξένους', όπως αποκρίνεται ένα πρόσωπο προσφυγικής καταγωγής στην συγγραφέα),  των αλληλοεπικαλυπτόμενων αφηγήσεων-'εξορύξεων'..

Το συγκεκριμένο πόνημα εφάπτεται σε διάφορα επιστημονικά πεδία, λειτουργώντας ως ‘εμβάπτιση’ του ανοίκειου, ως πεδίο εγκόλπωσης της στρατηγικής διαφοράς, των ορίων της, των μεταλλαγών της. Τις συναρθρώσεις που επιτελούνται μεταξύ κράτους και ντόπιων, σε ένα παίγνιο εκτατικών  δράσεων-διαδράσεων..