Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα θα γράψει ο Κρίτωνας Βασιλικόπουλος: «Εκείνες τις ώρες, εγώ και η γενιά μου στεκόμασταν αποσβολωμένοι δίπλα του. Τέσσερις μέρες και τέσσερις νύχτες άϋπνοι, νηστικοί, δακρυσμένοι, όρθιοι σε τετράδες γύρω του. Εκεί, που ήταν η καρδιά μας, εκεί και το μυαλό μας. Κι εκεί έμειναν».
Σύσσωμο το 1ο Κεντρικό Συμβούλιο της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ στάθηκε στην τιμητική φρουρά του μαζί με τους μαθητές της ΠΑΜΚ και τους φοιτητές της ΠΑΣΠ. Η Νεολαία του Κινήματος, που ο ίδιος δημιούργησε, ήταν παρούσα στο τελευταίο του προσκλητήριο αντάμα με όλον τον ελληνικό λαό, που κατέφτανε από κάθε γωνιά της Ελλάδας και της Κύπρου για να τον αποχαιρετίσει. Η Νεολαία της ΕΔΕΚ απόθεσε με ευλάβεια το ιερό, ελληνικό χώμα από την Κερύνεια και την Αμμόχωστο δίπλα στην σορό του.
Τα μάτια μας βουρκωμένα, ακίνητα πάνω στην φωτογραφία του, μάταια αναζητούσαν μια διάψευση, ένα νεύμα, μια προτροπή του, που θα σήμανε νέους αγώνες, για να τα αλλάξουμε όλα, ξανά, λαός και νεολαία μαζί. Τον θάνατο όμως δεν στάθηκε μπορετό κανείς να τον νικήσει. Ούτε και ο Καπετάνιος μας. Ο αιγαιοπελαγίσιος. Αντρειωμένος τον υποδέχτηκε. Αδέσμευτος, όπως πάντα, του υποτάχτηκε, μόνον σ΄ αυτόν, σε όλη του την ζωή.
Εκείνες τις λιγόστιγμες ώρες, που κι χρόνος μίκραινε, η λυτρωτική ακινησία, δίπλα στο σκεπασμένο με την ελληνική σημαία φέρετρό του, για τρία μερόνυχτα, ασάλευτοι για δύο ώρες κάθε φορά, μέχρι να γίνει η επόμενη εναλλαγή από τους συντρόφους μας, ημέρευε την καρδιά, την ψυχή και το μυαλό μας, που προσπαθούσαν να βρουν και να στεριώσουν στις νέες ισορροπίες. Κάποιοι μας έκρυψαν τον Ήλιο. Πόσο δύσκολο και πικρό ήταν να τον αποχαιρετούμε, πραγματικά! Ο Πρόεδρος μας, ο δικός μας Ανδρέας δεν ήταν πια κοντά μας. Κάθε λεπτό της βουβής θλίψης μας, ο θεόρατος ίσκιος του ολοένα και ξεμάκραινε από την κοινή μας μοίρα. Από τον Ήλιο σου, Ελλάδα.
Ήμασταν όλοι εκεί. Η γενιά μας. Η γενιά της αναγέννησης, όπως την αποκαλούσε. Η γενιά της ελπίδας και της προοπτικής, που πήρε την σκυτάλη από την γενιά της Αλλαγής για να συνεχίσει τον αγώνα της και να ανοίξει τον δρόμο σε μια νέα γενιά δεκαπεντάρηδων.
Με τις ίδιες αγωνίες και ευαισθησίες, που μοιράστηκαν και οι προηγούμενες άξιες γενιές της Εθνικής Αντίστασης, των δημοκρατικών αγώνων, του 114, του αντιδικτατορικού αγώνα, του Πολυτεχνείου και της Μεταπολίτευσης, όπως μας δίδασκε.
Σ΄ έναν κόσμο, σε μια χώρα και σε μια εποχή, που ήταν παραδομένες στην απομυθοποίηση και την χρησιμοθηρία, ο Ανδρέας Παπανδρέου μας προσκαλούσε με αδιάλειπτο παλμό και τόνο και μας παρακινούσε με έναν μαγικό τρόπο να γκρεμίζουμε τα τείχη, που ορθώνονταν γύρω μας και να ταυτίζουμε την ατομική μας ύπαρξη με τις εμπειρίες της Ιστορίας. Συμμετέχοντας και συνδιαμορφώνοντας μέσα από την συλλογική μας δράση την πραγματοποίηση ενός ολοκληρωμένου πολιτικού σχεδίου, εμπνευσμένου από το όραμα του ελληνικού οικουμενισμού. Με πανανθρώπινες Ιδέες, Αρχές και Αξίες.
Το όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου για έναν ειρηνικό και δίκαιο κόσμο, τον κόσμο των ανοιχτών συνόρων και των ίσων ευκαιριών για όλους τους ανθρώπους, την Ευρώπη των Λαών, την αδιαπραγμάτευτη εθνική μας ανεξαρτησία, την κυριαρχία του ελληνικού λαού, την κοινωνική απελευθέρωση, την δημοκρατική διαδικασία και την ελευθερία του κάθε ανθρώπου, μας έδωσε το νήμα, που μας ένωνε με την δική μας καταγωγή, συνέχιζε το εθνικό εγώ μας, εμπέδωνε το πέρασμα του έθνους μας μέσα στους αιώνες και εν τέλει μας συνειδητοποιούσε στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ιστορίας και πολιτισμού μας.
Απελευθερώνοντας την εθνική μας μνήμη και τα διαχρονικά χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού από τις ανιστόρητες ξένες θύελλες, καθοδηγούσε την γενιά μας και την κάθε επόμενη νέα γενιά να σηματοδοτούμε αυτήν την ιστορική συνέχεια και ταυτόχρονα την αναγεννητική και σύγχρονη, δημιουργική πορεία. Στους δρόμους των αγώνων και της φωτιάς, που άνοιγαν οι ιδέες του σοσιαλισμού. Ο «ελληνοποιημένος» δημοκρατικός σοσιαλισμός του Ανδρέα Παπανδρέου θα αποτελεί πάντα το απελευθερωτικό ιδανικό της ελληνικής κοινωνίας, συνδυάζοντας διαρκώς την ελευθερία και την δικαιοσύνη με την κοινωνική αλληλεγγύη. Για να ανήκει η Ελλάδα στους Έλληνες. Για να έχει η Πατρίδα και ο Λαός μας ένα ασφαλές και προοδευτικό μέλλον.
Ο δικός μας Ανδρέας ήξερε ότι το νόημα της ιστορίας βρίσκεται στην ίδια της την κίνηση. «Θα τον μεθύσουμε τον Ήλιο!» μας υποσχέθηκε. «Σίγουρα, Ναι!» του απαντήσαμε. Ο ενθουσιασμός του ήταν μεταδοτικός. Ήταν πιο νέος από εμάς. Τον ακολουθήσαμε σε μια συναρπαστική ιστορική διαδρομή για τα μεγάλα πεπρωμένα του Έθνους, της Ελλάδας και του Ελληνισμού.
Έγινε το πρότυπο μας. Ο σύγχρονος μας Διγενής. Μας ενέπνεε και συνέθεσε την ταυτότητά μας. Να αμφισβητούμε κάθε αυταρχική εξουσία. Να αντιστεκόμαστε σε κάθε αδικία. Να ονειρευόμαστε την ουτοπία. Να γινόμαστε αντάρτες ενάντια στην εξάρτηση και την ομοιομορφία. Να διαφωνούμε στο επαναληπτικό, το πληκτικό και το μονότονο. Να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να εξεγείρεται και να καλλιεργεί εμπειρίες. Να χαιρόμαστε και να ζούμε με λαχτάρα την ζωή. Να προσμένουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Να αγωνιζόμαστε. Να αλλάζουμε τον κόσμο. Να έχει η δυναμική μας πολιτική παρουσία την πνοή της αναγέννησης, της ποιοτικής στάσης ζωής στις ιδέες, στους στόχους, στα μέσα, στις αντιλήψεις, στην νοοτροπία, στην κοινωνική πρακτική. Να μην βολευόμαστε με τα πολλά αλλά να τα θέλουμε όλα, χωρίς προσωπικές απολαβές, χωρίς θέσεις, χωρίς εξουσία.
Οι άνθρωποι που μας γέννησαν ήταν παιδιά του μόχθου και της ανάγκης. Οι οικογένειές μας, με ζωντανά βιώματα, τις μνήμες και τους αγώνες από τον ξεριζωμό και την προσφυγιά του 1922, το ΕΑΜ, τον Εμφύλιο, την ΕΔΗΝ, τους Λαμπράκηδες, την Χούντα, τις φυλακές, τις εξορίες, τα μιάσματα και τους εθνικόφρονες, συγκροτούσαν μια υποδεέστερη ‘‘τάξη’’ελλήνων, που δεν είχε ηθική υπόσταση, γιατί δεν είχε πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Ήταν οι δεύτερης κατηγορίας πολίτες της Ελλάδας. Το 1981 στην Αλλαγή του Ανδρέα και του ΠΑΣΟΚ ακούμπησαν τις ελπίδες και τις προσδοκίες τους, για μια δημοκρατική και δίκαιη Ελλάδα, οι γονείς και οι παππούδες μας. Δικαιώθηκαν. Το «Βρώμικο 89» ήρθε η σειρά της γενιάς μας, των παιδιών και των εγγονών των μη προνομιούχων ελλήνων, να το ανταποδώσει. Αρθήκαμε στο ύψος εκείνων των περιστάσεων, έχοντας απόλυτη συνείδηση του ιστορικού μας χρέους απέναντι στην δημοκρατία και στις λαϊκές δυνάμεις. Το ΠΑΣΟΚ δεν λεηλατήθηκε, ούτε διαλύθηκε. Σταθήκαμε αμετακίνητοι στο πλευρό του Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι την απόλυτη δικαίωσή του και από την λαϊκή ετυμηγορία στις 10 Οκτωβρίου του 1993.
Η αντιπαράθεση μεταξύ των δυνάμεων της προόδου και του συντηρητισμού δεν ήταν ένα ξεπερασμένο παιχνίδι αλλά μια υπαρκτή πραγματικότητα. Ο νεοφιλελευθερισμός έδειχνε ξανά το αυταρχικό του πρόσωπο. Η φωνή μας έγινε η φωνή του και ο λόγος του, ο αγώνας μας. Βροντοφωνάξαμε δίπλα του τα μεγάλα ΟΧΙ στον νεοφιλελευθερισμό, τον αυταρχισμό και την συντήρηση. Τον Νοέμβρη του 1990 το κίνημα των μαθητών αντιστέκεται αποφασιστικά σε κάθε σχολειό της χώρας, με χιούμορ και πρωτοτυπία και αποκαλύπτει πρώτο την απάτη των «νέων» ιδεών της Νέας Δημοκρατίας. Το κράτος και το παρακράτος της Δεξιάς.
Όταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης διατύπωνε την ανιστόρητη πρόκλησή του: «πέντε έως δέκα χρόνια αυτό το όνομα θα το έχουμε ξεχάσει!!!»
«Το όνομά μας είναι η ψυχή μας. Δεν το διαπραγματευόμαστε» είπε.
«Η Μακεδονία έχει όρια και σύνορα που όρισε η Ιστορία και ο Πολιτισμός και δεν τα εκχωρούμε» του απαντήσαμε.
Η ανυποχώρητη τότε στάση του Ανδρέα Παπανδρέου, μαζί με τον ελληνικό λαό και την ελληνική νεολαία, υπερασπίστηκε και στο πιο απομακρυσμένο χωριό της χώρας, σε κάθε κράτος της γης, την ελληνικότητα της Μακεδονίας.
Στις 14 Μαρτίου του 1993, στο Α΄ Ιδρυτικό Συνέδριο της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου με μια πρωτοποριακή ιστορική πρωτοβουλία, ανάλογης εμβέλειας με αυτήν του 1974, όπως διακήρυξε, ανοίγει τον νέο ιστορικό κύκλο μιας νέας εποχής. Ήμασταν όλοι εκεί. Πρόσωπα νέα, γελαστά και αποφασισμένα να δώσουμε μαζί του ένα νέο όραμα, μια νέα ελπίδα στον τόπο και την προσδοκία μιας καλύτερης ζωής στον λαό. Ο Πρόεδρος, ο δικός μας Ανδρέας ήξερε καλύτερα από τον καθένα, ότι χωρίς την νέα γενιά στο προσκήνιο, χωρίς αυτή να δίνει με τρόπο αυτόνομο τον δικό της βηματισμό , η αναγέννηση της πατρίδας θα παρέμεινε ένας στόχος άπιαστος. Γιατί η κρίση της πολιτικής είναι πάντα και κρίση της Δημοκρατίας. Η Αυτόνομη Νεολαία ΠΑΣΟΚ δεν στόχευε μόνον μπροστά στην προοπτική της Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ και στην ανάδειξη του σε Κίνημα Νέας Γενιάς. Άνοιγε έναν μακρύ δρόμο, μια νέα ιστορική πορεία για ένα πιο καλύτερο παρόν και ένα ακόμη πιο καλό μέλλον, με μια νέα δυναμική και ριζοσπαστική σχέση ανάμεσα στους Νέους και την Πολιτική, που οι βαθειές ρίζες της ξεκινούσαν από την πιο αυστηρή προσήλωση στην ιδέα και την πρακτική της Δημοκρατίας.
Στις 3 Οκτωβρίου του 1993, ο Ανδρέας Παπανδρέου, στην τελευταία μας συνάντηση στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, λίγο πριν την θριαμβευτική νίκη της απόλυτης δικαίωσής του, ζητά από την Νεολαία ΠΑΣΟΚ, που εκείνος δημιούργησε, την «όρκο τιμής της νιότης και της ζωής μας», καθορίζοντας τις διαστάσεις του χρέους μας στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, χωρίς την φυσική του παρουσία. Ήμασταν όλοι εκεί. Τον αποθεώναμε. Μαζί και τα τακτικά μέλη του 1ου Κεντρικού Συμβουλίου της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ (με σειρά εκλογής), Τόγιας Βασίλης, Χαριτόπουλος Ντίνος, Σιδηροπούλου Θούλη, Ραγκούσης Γιάννης, Αντωνίου Τόνια, Βλάχος Κώστας, Σακελλίων Γιώργος, Παναγόπουλος Γιάννης, Καλογερόπουλος Διονύσης, Κωνσταντάκης Άρης, Μπαμπούνης Νίκος, Μαθιουδάκης Νίκος, Μωραΐτης Θάνος, Τσίτσας Νίκος, Νικολάου Δημήτρης, Αναστασιάδης Παναγιώτης, Κόκκιας Σάκης, Μαδεμλής Νίκος, Γεωργίου Γεωργία, Στρατικόπουλος Κώστας, Χειβιδόπουλος Τάσος, Βασιλικόπουλος Κρίτων, Τσιώτσης Βαγγέλης, Βούρδας Θάνος, Αλεξιάδης Παντελής, Φωτεινόπουλος Προκόπης, Αποστολόπουλος Γιώργος, Νόλλας Γρηγόρης, Κανδύλης Αριστοτέλης, Νικολακάκης Αντώνης, Τσαρούχας Κώστας, Λαπαναΐτης Βασίλης, Οικονόμου Βασίλης,Τσιμπλοστεφανάκης Ευάγγελος, Κελεπούρης Ανδρέας, Κουκουβίνος Σάκης, Τσελέντης Γεράσιμος, Ντρης Κώστας, Μπάστας Κώστας, Βρεττού Ρόζα-Αγαθή, Πελάης Γιάννης, Παπαδημητρίου Κώστας, Πετρόπουλος Αθανάσιος, Πολιτίδης Κοσμάς, Καννέλος Γιώργος, Γαβρήλος Γιώργος, Ντούσκας Γιώργος, Κούτσης Γιάννης, Αργυρόπουλος Γιάννης, Σαββίδης Κώστας, Πεχλιβανίδης Κώστας και τα αναπληρωματικά μέλη, Αυλωνίτης Βαγγέλης, Τελιγιορίδου Ολυμπία, Γεράση Ελένη, Κουλούρης Μενέλαος, Παραμυθιώτης Νικόλαος, Κοντοστόλης Μανώλης, Γατσέλης Χρήστος, Τουφεξής Φώτης, Ζαμπέλης Θοδωρής, Γεωργιάδης Νίκος, Τσάκος Γεώργιος, Ρέττος Βασίλης, Καμμάς Παντελής, Αλεξάκης Γιώργος, Κουτάντου Στέλλα. Ήμασταν πάντα μαζί του. Είμαστε πάντα δικοί του. Αγγελιοφόροι του οράματός του, που ήταν, είναι και θα είναι αντάξιο της Ελλάδας που αγαπάμε, της Ευρώπης που θέλουμε, του Κόσμου που ονειρευόμαστε.
Ο λόγος του ήταν αυθεντικός, επαναστατικός, διορατικός, γενναίος, ανθρώπινος, κάθε φορά προφητικός: «Νέοι και νέες, Αναγέννηση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την νέα γενιά να ξανάρχεται δυναμικά στο προσκήνιο της πολιτικής και της ιστορίας. Χωρίς εσείς δυναμικά να πάρετε στα χέρια σας το όνειρο, το όραμα, την προσδοκία και, χωρίς συμβιβασμούς, να εγγυηθείτε ένα παράθυρο πάντοτε ανοιχτό στην ελπίδα. Δε σας ταιριάζει η καταθλιπτική εικόνα της χρεοκοπίας και της απαισιοδοξίας. Δεν σας ταιριάζει η αποχή, η ιδιώτευση, το περιθώριο στο οποίο σας σπρώχνει φαύλη, ανάλγητη, αντιδραστική και βαθύτατα αυταρχική εξουσία. Δε σας ταιριάζει, νέες και νέοι, η μοιρολατρία που θέλει να εναποθέσει στους άλλους την λύση των δικών σας προβλημάτων. Γι΄ αυτό ακριβώς το όραμα μιας αναγεννημένης Ελλάδας, ενός αφυπνισμένου έθνους, ενός συμμέτοχου λαού ταυτίζεται με το δικό σας όνειρο. Το όνειρό σας είναι το όνειρο της Ελλάδας, είναι το όνειρο του Ελληνισμού».
Αυτός ήταν ο δικός μας Ανδρέας, που συνεχίζει να μας εμπνέει, να μας ενώνει και να μας οδηγεί. Χωρίς διαμεσολαβητές, αναμεταδότες, διερμηνευτές, συντάκτες και απεσταλμένους.
Υστερόγραφο
Στις 7 Μαρτίου του 1994, ανεβαίνουμε τις σκάλες του Μαξίμου μαζί με τον αείμνηστο αγωνιστή της Δημοκρατίας Ντίνο Τριαρίδη, τότε Υπουργό Μακεδονίας-Θράκης, τον Υπουργό Αθλητισμού Γιώργο Λιάνη και τον Γενικό Γραμματέα του ΥΜΑΘ Τραϊανό Πετκάνη για να συναντήσουμε τον Πρωθυπουργό και Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου. Η συνάντησή μας διάρκεσε περίπου δυο ώρες. Στιγμές, που έμειναν ανεξίτηλα εντυπωμένες στα μάτια, στην ψυχή και την καρδιά μου. «Παιδί μου, να θυμάσαι πάντα. Η ουσία της ζωής και της πολιτικής είναι ο αγώνας. Αγώνας διαρκής. Όταν πιστεύεις σε κάτι να αγωνίζεσαι γι΄ αυτό μέχρι τέλους. Ακόμη και εάν μείνεις μόνη σου. Να μην υποχωρήσεις, όσο δύσκολο κι αν είναι. Να αντέξεις, παιδί μου. Θα δικαιωθείς. Και η δικαίωσή σου θα είναι και η δική μας δικαίωση» μου είπε. «Πρόεδρε, τμήσαμε και τιμούμε τον Λόγο σου μέχρι τέλους, εγώ και η γενιά μου. Με λάθη και παραλείψεις. Με δημιουργικές συνθέσεις. Όμως αγωνιζόμαστε διαρκώς και προσπαθούμε να αντέχουμε, όπως μας δίδαξες… προχωρώντας ’’χλωμοί, πεινασμένοι, ανυπότακτοι’’. Στρατηγέ, αυτή είναι η απολογία μου προς εσένα, είκοσι δύο χρόνια μετά…» του απαντώ.-
Το άρθρο αυτό δημοσιεύεται στο Περιοδικό «ΕΠΙΚΑΙΡΑ» τεύχος 346, στο Αφιέρωμα για τα 20 χρόνια χωρίς τον Ανδρέα, την ΑΛΛΑΓΗ: Το αποτύπωμα ενός ιστορικού Ηγέτη και θα κυκλοφορήσει αύριο στα περίπτερα.
